Η λειτουργία του Κοινοβουλίου στην Αγγλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία στο τέλος του 19ου αιώνα

Εισαγωγή

O κοινοβουλευτισμός αναπτύχθηκε και εδραιώθηκε στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες(κυρίως της Δυτικής Ευρώπης), κάτω από την πίεση των νέων κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων¹. Όπως προκύπτει από το πρώτο μέρος της εργασίας αυτής, όπου γίνεται σύγκριση της λειτουργίας του βρετανικού, γαλλικού και γερμανικού κοινοβουλευτικού συστήματος στα τέλη του 19^ου αιώνα, οι κοινοβουλευτικοί και συνταγματικοί θεσμοί παρουσιάζουν ιδιομορφίες και σοβαρές διαφορές². Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται οι κοινωνικές ομάδες που εκπροσωπούνται στα παραπάνω κοινοβούλια, και στο τρίτο ανιχνεύεται η πολιτική σημασία του καθενός για τη χώρα του.

1.Σύγκριση της λειτουργίας του βρετανικού, γαλλικού και γερμανικού κοινοβουλίου

Το βρετανικό κοινοβούλιο συγκροτούσαν δύο εξίσου σημαντικά νομοθετικά σώματα: η Βουλή των Λόρδων και η Βουλή των Κοινοτήτων. Το λογικό, πειθαρχικό και πρακτικό αυτό σύστημα³ διακρινόταν από την ανακατανομή των εξουσιών στα τρία κύρια θεσμικά όργανα και στηριζόταν στο δικομματισμό. Ο μονάρχης ασκούσε τυπικά την εκτελεστική εξουσία, μέσω ενός υπουργικού συμβουλίου, το οποίο ήταν υπόλογο στο κοινοβούλιο. Η λειτουργία του ήταν εύρυθμη και ομαλή και η εξουσία του εκτεινόταν σε όλους τους τομείς: είχε το δικαίωμα να τροποποιεί και να απορρίπτει νομοσχέδια, να προβαίνει σε συνταγματικές αλλαγές και ακόμα, ήταν το ανώτερο δικαστήριο της χώρας⁴. Ωστόσο, έκανε συνετή χρήση των δικαιοδοσιών του μια και ο πρωθυπουργός είχε το δικαίωμα να διαλύσει τη Βουλή και να προσφύγει σε εκλογές.

Η λειτουργία του γαλλικού κοινοβουλίου, το οποίο αποτελούσαν επίσης δύο νομοθετικά σώματα(Βουλή των Αντιπροσώπων και Γερουσία), ήταν περιορισμένη. Το γαλλικό πολιτικό σύστημα δεν ήταν τόσο αυστηρό. Η Γ΄ Δημοκρατία ήταν ένα μάλλον συντηρητικό καθεστώς και οι αλλαγές στη δημοκρατική πια Γαλλία επέρχονταν με μεγάλη καθυστέρηση σε σχέση με τη μοναρχική Βρετανία και την απολυταρχική Γερμανία, γεγονός που οδηγούσε σε αστάθεια και στασιμότητα.

Οι σχέσεις προέδρου και πρωθυπουργού δεν είχαν σαφώς διευκρινιστεί, ενώ την εποχή που εξετάζουμε παρατηρείται ενίσχυση των εξουσιών του πρωθυπουργού. Πάραυτα, μια συνταγματική μεταρρύθμιση του 1884 τον καθιστά έρμαιο στις διαθέσεις των βουλευτών διότι του στερούσε τη δυνατότητα διάλυσης της Βουλής, πλεονέκτημα που είχε ο βρετανός ομόλογός του⁵.Το ιδιαίτερο αυτό χαρακτηριστικό του βρετανικού κοινοβουλίου, δηλαδή η δυνατότητα προσφυγής σε εκλογές που δεν υφίστατο στην Γ΄ Δημοκρατία, την καταδίκασε σε μια διαδοχή βραχύβιων κυβερνήσεων ⁶.

Στη νεοσύστατη Γερμανία, η οποία βρισκόταν κάτω από την πρωσική κυριαρχία η λειτουργία του κοινοβουλίου παραγκωνιζόταν από τον πρώσο μονάρχη και στηρίχτηκε σε συμβιβασμούς. Μια μορφή συμβιβασμού επιτεύχθηκε με τη θέσπιση της ομοσπονδιακής Βουλής(Reichstag).H Βουλή αυτή παρόλο που τα μέλη της εκλέγονταν με καθολική ψηφοφορία, είχε περιορισμένες δικαιοδοσίες. Σε αντίθεση με τη βρετανική και τη γαλλική Βουλή, ενώ είχε το δικαίωμα της αρνησικυρίας ,δεν μπορούσε να νομοθετήσει χωρίς την έγκριση του αυτοκράτορα, ο οποίος συγκέντρωνε όλες τις εξουσίες⁷. Επίσης υπήρχε και ένα δεύτερο νομοθετικό σώμα, η Γερουσία(Bundesrat), το οποίο αποτελούσαν 58 αντιπρόσωποι των μελών κρατών της αυτοκρατορίας,. Τα κόμματα και οι ομάδες του γερμανικού κοινοβουλίου είχαν το δικαίωμα να ασκήσουν κριτική και λειτουργούσαν ως μοχλοί πίεσης, αλλά δεν κυβερνούσαν στη βάση της πραγματικής τους ισχύος⁸.

Η πρόοδος της δημοκρατίας συμβάδιζε με μέτρα που πάρθηκαν και από τα τρία κοινοβούλια για τη διόρθωση των συνεπειών της κοινωνικής ανισότητας.

Τόσο η Βρετανία όσο και η Γαλλία αναδείχτηκαν σε κοινοβουλευτικά πρότυπα, σε σχέση με τη Γερμανία όπου ο κοινοβουλευτισμός ουσιαστικά έμεινε ανολοκλήρωτος.

2.Ο ι κοινωνικές ομάδες που εκπροσωπούνταν στα κοινοβούλια.

Βρετανικό Κοινοβούλιο.

Η Βουλή των Λόρδων αποτελούσε φέουδο της υψηλής αριστοκρατίας, μια και οι βουλευτές της ήταν ως επί το πλείστον ευγενείς και επίσκοποι. Στη Βουλή των Κοινοτήτων κυριαρχούσαν τα ανώτερα στρώματα της αστικής τάξης .

Γαλλικό Κοινοβούλιο

Το γαλλικό κοινοβούλιο στηρίχθηκε κυρίως στη μικρομεσαία αστική τάξη, σε ένα τμήμα της εργατικής ελίτ καθώς και των αγροτών⁹ που αποτέλεσαν το βάθρο της Γερουσίας.

Γερμανικό Κοινοβούλιο

Την ομοσπονδιακή βουλή(Reichstag), η οποία εκλέγονταν με το σύστημα της καθολικής ψηφοφορίας αποτελούσαν συντηρητικοί που εκπροσωπούσαν τα συμφέροντα των Junkers(μεγαλογαιοκτήμονες), εθνικοφιλελεύθεροι τη βιομηχανική κι εμπορική αστική τάξη και κεντρώοι την καθολική μειονότητα¹⁰.

Τα μέλη της Γερουσίας προέρχονταν κυρίως από την αστική τάξη.

3.Πολιτική σημασία κοινοβουλίων

Οι κοινοβουλευτικοί θεσμοί παντού στην Ευρώπη είχαν τον ίδιο στόχο, αν όχι και το ίδιο αποτέλεσμα πάντα: τον έλεγχο των κεντρικών κυβερνήσεων. Κατά το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα και ιδιαίτερα μετά το 1870, κοινός στόχος κι επιδίωξη όλων των προοδευτικών αλλά και πολλών συντηρητικών δυνάμεων, σε μια προσπάθεια εκδημοκρατισμού της πολιτικής ζωής, ήταν η διεύρυνση της εκλογικής βάσης με τη θέσπιση της καθολικής ψηφοφορίας¹¹. Οι δυνάμεις της συντήρησης αντιστέκονταν σθεναρά στις επιδιώξεις του κοινοβουλευτισμού¹² .Ο εκδημοκρατισμός προκαλούσε ανησυχία στις ανώτερες κοινωνικές τάξεις που διέβλεπαν τον κίνδυνο που ενείχε ο ολοένα αυξανόμενος ρόλος των «μαζών» και δεν ήταν διατεθειμένοι να δεχτούν εξισωτικά σχήματα μαζί τους¹³.Η πολιτική σημασία των κοινοβουλίων συνοψίζεται στα εξής:

Αν και η μοναρχία βρισκόταν στο κέντρο του πολιτικού συστήματος, ο κοινοβουλευτισμός στη Βρετανία ήταν ιδιαίτερα ισχυρός¹⁴.Ο σοσιαλισμός δεν ήταν ακόμα υπολογίσιμη δύναμη. Η εξουσία του κοινοβουλίου εκτεινόταν σε όλους τους τομείς διασφαλίζοντας την πολιτική σταθερότητα.. Το βρετανικό μοντέλο διακυβέρνησης προσδιοριζόταν από την προοδευτική επέκταση της ψήφου¹⁵ και στηριζόταν στην ευρεία παραχώρηση πολιτικών ελευθεριών και σε διοικητική και πολιτική αποκέντρωση. Ακόμα, έλαβε μέτρα που στόχευσαν στην απαλοιφή των καταχρήσεων του καθεστώτος της ελεύθερης οικονομίας και της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Κύριος στόχος των πολιτικών ωστόσο, ήταν η ευημερία της χώρας¹⁶. Συγκρούσεις μεταξύ των δύο νομοθετικών σωμάτων δεν συνέβαιναν ως τις αρχές του20ου αι. και οι σχέσεις τους χαρακτηρίζονταν από μετριοπάθεια και συναίνεση,μια και οι απόψεις τους συνέπιπταν ιδεολογικοπολιτικά.

Στη Γαλλία, η έλλειψη κομματικής συνοχής και πειθαρχίας ανέδειξε τις βουλευτικές ομάδες σε ρυθμιστές της πολιτικής κατάστασης ¹⁷.Έτσι, οι κυβερνήσεις ασχολήθηκαν περισσότερο με την επιβίωσή τους και απέφυγαν κάθε μέτρο που θα μπορούσε να προκαλέσει αντιπαλότητα με τις ομάδες πλειοψηφίας που προέρχονταν από την κάλπη¹⁸. Πολυάριθμες και γραφικές κρίσεις, που συγκλόνισαν τη γαλλική δημοκρατία εξαιτίας της ρευστότητας του πολιτικού σκηνικού και της κυβερνητικής αστάθειας, προκάλεσαν απογοήτευση σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Διχασμοί, κλίμα συναλλαγής και διαφθοράς και σκάνδαλα πολιτικών έδωσαν το έναυσμα για την εξάπλωση του αντισημιτισμού και του αντικληρικαλισμού. Ωστόσο, το πολιτικό καθεστώς δεν κινδύνευσε σοβαρά. Για την πλειονότητα του γαλλικού λαού, καθώς και για ορισμένους λαούς που ενέπνευσε, η γαλλική δημοκρατία αναδείχθηκε σε πρότυπο δημοκρατίας. Οι λόγοι ήταν οι εξής: φρόντισε για την ενίσχυση των πολιτικών ελευθεριών, δεν ακολούθησε αντισοσιαλιστική πολιτική παρόλο που ο σοσιαλισμός ήταν μεγάλη πολιτική δύναμη, κράτησε μια μέση οδό μεταξύ των ακραίων τάσεων(αντιδραστικών και επαναστατών), και τέλος, τα μέτρα που έλαβε, για ισότητα ευκαιριών και κοινωνική προαγωγή των μικρομεσαίων τάξεων, της έδωσαν το προβάδισμα έναντι των άλλων μορφών κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης¹⁹.

Το ομοσπονδιακό πολιτικό σύστημα που επικράτησε στη νεοσύστατη Γερμανία, απείχε πολύ από τα κοινοβουλευτικά συστήματα της Γαλλίας και της Βρετανίας. Ουσιαστικά πραγματικός κοινοβουλευτισμός δεν υπήρχε. Ο καγκελάριος και το υπουργικό συμβούλιο ήταν υπεύθυνο στο μονάρχη. Ωστόσο, το κοινοβούλιο δεν ήταν μια απλή σφραγίδα²⁰. Η βουλή μπορούσε να καταψηφίσει την κυβέρνηση, αλλά δεν μπορούσε να την εξαναγκάσει να δεχθεί την απόφασή της²¹Όλες οι υπόλοιπες εξουσίες , όπως ήταν η διατήρηση της μορφής διακυβέρνησης και η εφαρμογή των νόμων, που δε είχαν παραχωρηθεί στην κεντρική κυβέρνηση παρέμειναν στη δικαιοδοσία του κράτους. Ηγετική φυσιογνωμία ο καγκελάριος Βίσμαρκ , στηριζόμενος σε εναλλασσόμενες πλειοψηφίες προσπάθησε να διατηρήσει την ισορροπία μεταξύ των συμφερόντων των κυρίαρχων ομάδων. Επίσης, εφάρμοσε μια πολιτική προστατευτισμού σε μια προσπάθεια να υποτάξει τα στοιχεία που απειλούσαν την αυτοκρατορική ενότητα, μέχρι την αποπομπή του από τον ίδιο τον αυτοκράτορα, που οδήγησε το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα στη νομιμοποίηση και αργότερα στις εκλογές του 1912, στον τελικό θρίαμβο²².

4.Επίλογος

Ο κοινοβουλευτισμός, το σύστημα συνταγματικής διακυβέρνησης μιας χώρας βασίστηκε στις αρχές του φιλελευθερισμού και αποτέλεσε παράγοντα εκδημοκρατισμού της πολιτικής ζωής στα τέλη του 19^ου αιώνα, με τη θέσπιση της καθολικής ψηφοφορίας. Διαφορετικές κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στο παρελθόν, συνιστούσαν ένα κοινοβουλευτικό-συνταγματικό φάσμα με πολλές διαβαθμίσεις και παραλλαγές της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και της απολυταρχίας. Το φιλελεύθερο δημοκρατικό πρότυπο είτε εμπνεύστηκε από τη δημοκρατική Γαλλία είτε από τη μετριοπαθή Βρετανία, είτε φαινομενικά ήταν ανύπαρκτο όπως στην περίπτωση του γερμανικού κοινοβουλευτικού συστήματος, προσαρμόστηκε δύσκολα στην εισβολή των μαζών και των νέων προοδευτικών δυνάμεων στο πολιτικό προσκήνιο. Η προσπάθεια διατήρησης της εσωτερικής και της διεθνούς σταθερότητας από τις μεγάλες δυνάμεις δεν κατάφερε τελικά να αποτρέψει την έκρηξη της παγκόσμιας σύρραξης.


Στο παραπάνω κείμενο οι πληροφορίες έχουν αντληθεί από έγκριτη ελληνική και ξένη βιβλιογραφία ενώ συνοδεύεται από σεβαστό αριθμό παραθεμάτων και υποσημειώσεων.
Βαθμολογήθηκε με 9.

Ευχαριστώ....